فسانہ: سفید چھت کے نیچے

سردی کچھ زیادہ ہی لمبی ہو گئی تھی اس بار۔ کمبل کے نیچے جسم ٹھٹھرتا رہا، لیکن اندر کا موسم کچھ اور تھا — وہاں برف نہیں تھی، صرف سناٹا تھا۔ ایسا سناٹا جو چیختا نہیں، بس دھیرے دھیرے ہڈیوں میں اترتا ہے، جیسے کوئی خاموش طعنہ۔

میں ہجوم میں تھا... ہر روز۔ دفتر، بازار، سگریٹ کے دھوئیں میں لپٹے چہروں کے بیچ، ہنستے ہوئے آدمیوں کے بیچ، جو شاید اندر ہی اندر رو رہے تھے۔ اور میں... میں تو شجرِ ممنوع تھا۔ ہر کوئی دیکھتا تھا، مگر کوئی چھوتا نہیں تھا۔

سمجھ نہیں آتا تھا کہ میں کہاں سے آیا ہوں... یا جا کہاں رہا ہوں۔ وقت، جیسے ٹھہر سا گیا ہو — یا شاید میں ہی رک گیا ہوں، اور باقی سب چل رہے ہیں۔

میں نے جس خدا سے منہ موڑا تھا، وہ میرے تعاقب میں تھا۔ ہر قدم، ہر خیال، ہر خواب میں۔ جیسے کوئی سایہ، جو کمرے کی دیوار پہ نہیں، دل کے اندر پڑا ہو۔

ایک خواب دیکھا... یا شاید وہ خواب نہیں تھا، کچھ اور تھا۔ ایک سفید چھت تھی — روشن، سرد، بےجان۔ میں نے اس کو چیرنے کی کوشش کی، جیسے کوئی بچہ ماں کے پیٹ کو نوچ کے باہر نکلنا چاہتا ہو۔ اس چھت کے پار کچھ عکس تھے، بادل جیسے... نرم، سفید، مگر ساکت۔ جیسے وقت وہیں مر گیا ہو۔

میں پاگل نہیں ہوں... یا شاید ہوں۔ پاگل پن اور بیخودی میں شاید فرق نہیں رہا۔ اُس دن خواب کو دفن کرنے گیا تھا۔ ہاں، قبرستان لے گیا تھا اسے، جیسے کوئی محبوبہ کی لاش لے کر جاتا ہے — مگر جب پہنچا تو پتا چلا، خوابوں کی قبریں اب باہر نہیں، اندر بنتی ہیں۔

میں کوہِ طور کی تلاش میں نکلا تھا۔ خضر؟ وہ بھی شاید کسی گناہ کی سزا میں بھٹک رہا ہے۔ میں صدیوں سے اسی سوال میں قید ہوں:
"میں ہوں یا کوئی اور؟"

میرے وجود پر ذات کی بیڑیاں لگی ہیں۔ جیسے ہر سانس، کسی اور کے نام وقف ہو۔

آج میں آئینہ مانگتا ہوں — سچا، بےرحم، ننگا آئینہ۔ جو ہر چہرے کا چہرہ دکھا سکے، نقابوں کے پیچھے چھپی اصل شکل...
میری بھی۔
تمہاری بھی۔

آشرم

باقي ٻيو ڇاهي؟

ارشاد لغاري

---

هُن جڏهن جڏهن به پنهنجي ماضيءَ ۾ ٽُٻي ڏني آهي ته سندس اکيون سنڌ جي ان فريم تي وڃي کُتيون آهن، جنهن ۾ خاڪي رنگ جي وڳي ۾ ڪاري رنگ جي ڄاڙيءَ وَر پٽڪي سان هڪ گهوڙي سوار پنهنجي ڪُميت کي واڳ مان جهلي ڳوٺ جي وچ مان گذرندڙ چاري مان پنڌ هلي رهيو آهي. ڀل جو سج لهي رهيو آهي ۽ کيس دير به ٿي رهي آهي پر هو پنهنجي اُن روايت کي نٿو لتاڙي، جنهن ۾ سندس پيءُ پهريون ڀيرو کيس زين ڇڪڻ سيکاريندي، رڪيب ۾ پير وجهرائي اهو سبق ڏنو هو ته ”پُٽ راهه ۾ جڏهن به ڪو ڳوٺ اچي ۽ توکي ان جي وچ مان گذرڻو پوي ته گهوڙي تان هيٺ لهي پنڌ گذرجانءِ ۽ ٻيو اهو ته گهوڙي تي هجين ۽ رستي ۾ توکي ڪو پنڌ ملي ته پهريون سلام تون ڪجانءِ“. پر اڄ جڏهن ان سنڌ جا نقش آهستي آهستي مٽجي رهيا آهن، جنهن ۾ نه اهي گهوڙا رهيا آهن ۽ نه اهي سوار تڏهن هو ان ماضيءَ واري سنڌ جون ڪجهه اڪيليون ٿي ويل روايتون پنهنجي گودڙيءَ ۾ کڻي پنهنجي منهن الائي ڇا مان ڇا ڳالهائيندو ٿو رهي.

ڪالهه به هو آشرم ڏانهن ويندي ڪجهه هيئن چئي رهيو هو:

- ازل کان وٺي گذريل رات تائين آسمان مان جيڪو به ٻرندڙ ستارو ٽٽو آهي سو منهنجي ئي دل ۾ ڪريو آهي. منهنجي دل انهن ٻرندڙ ٽٽل ستارن جو آستان آهي جن کي خبر ناهي ڪهڙي ڏوهه ۾ پنهنجي افلاڪ واري ڪُڙم مان نيڪالي ڏني وئي؟ ڀل جو تو اڄ ڏينهن تائين پنهنجو هٿ منهنجي هٿ ۾ نه ڏنو آهي پر پوءِ به مون کي مختلف وقتن تي ڪئين ڀيرا ائين لڳو آهي ته آئون تنهنجي مهربان هٿن مان گذريو آهيان ۽ انهن لمحن ۾ تو مون کان اهو به پڇيو آهي ته ”تنهنجا لڱ ايترا ڪوسا ڇو آهن؟“ بس تڏهن، ها تڏهن مون توکي اهو چيو آهي ته جيستائين تون مُرشد جي رامڪلي ۾ موجود ”ٻري جن ٻاري“ واري مام کي نه پروڙيندين تيستائين توکي منهنجي وجود جو آڙاهه سمجهه ۾ نه ايندو.

- مون اڄ ڏينهن تائين هوائن کي تنهنجي لاءِ جيڪي به نياپا ڏنا آهن، سي توتائين پهتا آهن الاءِ نه، پر مان ايترو ضرور ڄاڻان ٿو ته کاري پاڻي واري شهر ۾ توکي جنهن مِٺي واهڙ جي تلاش آهي، تنهن واهُڙ تي تون جڏهن به پهچندين ته پنهنجي ملاقات ضرور ٿيندي. ۽ اها شام جيڪا تو اڄ ڏينهن تائين مون کي عطا نه ڪئي آهي، سا ان واهڙ تي ان لمحي دؤران پنهنجي پوري ڪامل گيڙو رنگ ۾ سميٽجي ايندي ۽ هيستائين تنهنجي ۽ منهنجي وڄ ۾ خودساخته طاري ڪيل خاموشيءَ جي جهنگ مان سُر مالڪوس جي صورت ۾ بيدل جو هيءُ پڙاڏو گونجي اٿندو.

الف آءُ سهڻا، سڻ حال مئڏا

تئڏي ٻاجهون ٻهون درمانديان مئين

راتين آب اکيان وچون نت وهي

ڏيهان خون جگر دا کانديان مئين

ڇا سُرندا، درد غمان دا، دست ڌري،

سُر سوز فراق دا، ڳانديان مئين

بيدل بار برهه دا باري

چُم چاهه ڪنون سِر چانديان مئين.

۽ پوءِ منهنجون اهي سڀ ڳالهيون توکي سمجهه ۾ اينديون جيڪي مون هميشه خليل جبران جي نالي ۾ توسان ڪيون آهن.

- توکي ياد آهي ته تو هڪ ڀيرو مون کي چيو هو ته ”مرشد جي هُو سِٽ ڪيئن آهي؟“ مون پڇيو هو ڪهڙي؟ ته تو چيو هو ”نهائينءَ کان نينهن سِک منهنجا سپرين“. آئون ان لمحي سمجهي ويو هئس ته مُرشد جي ان سٽ جو مون سان ذڪر ڪرڻ مان تنهنجي ڇا مُراد آهي! پر اڄ آئون توکي وري چوان ٿو ته ڳالهيون اڌ ۾ نه ڇڏبيون آهن. مُرشد اها سِٽ جنهن موڙ لاءِ سبق طور فرمائي هئي، آئون ورهين پڄاڻان به ان موڙ تي بيٺل آهيان پر جي تون پنهنجي دل تي هٿ رکي انصاف ڪندين ته توکي خبر پوندي ته تون ان موڙ کان ڪيترو اڳتي نڪتل آهين؟ آئون توکي واپس موٽڻ لاءِ ڪڏهن به زور نه ڀريندس. پر ايترو ضرور چوندس ته اڳيان جي ڪٿي توکي ٿوري فرصت ملي ته منهنجي ديس جي ڍول ويراڳي ڍول فقير کي ضرور ٻُڌي وٺجان جيڪو توکي اهو ٻڌائيندو:

”لائجي ته نڀائجي نه ته مرڳو ئي نه لائجي“

۽ پوءِ مُرشد جي ئي هي سِٽ به توسان سليندو:

”مون کان پاليو نه ٿئي، شوق اوهانجي جو شينهن“

- مون کي تنهنجي مستقبل سان ايترو ئي پيار آهي جيترو پنهنجي ماضيءَ سان. آئون جيڪو پنهنجي شهر ۾ ماضي پرست طور سُڃاتو وڃان ٿو، ڪڏهن به نٿو چاهيان ته تنهنجي سفر جي آڏو ڪا ديوار بڻجان، پر هڪڙي ڳالهه منهنجي ٻُڌي ڇڏ جيڪا توکي تڏهن ڪم ايندي، جڏهن تون پنهنجي مستقبل مان گذري، سندي حال جي ان لمحي ۾ پهچندين جتي تنهنجو فتح ڪيل هر معرڪو ماضي بڻجي چڪو هوندو. پوءِ اهو مقام ذاتي سماجي حاصلات واري بلندي هجي يا ڪو مجموعي انقلاب، ڪجهه به هجي پر ماضيءَ بڻجڻو آهي هڪ ڏينهن تنهنجي لاءِ.... ۽ جڏهن توکي ان موڙ تي ڪرڻ لاءِ ڪجهه به نه هجي، شل ايئن ڪڏهن به نه ٿئي پر جي ان موڙ تي زندگيءَ ۾ تولاءِ ڪا به inspiration نه هجي، تڏهن مُرشد جي سٽ ”حاصل جنين حال، آئون نه جيئندي ان ري“ کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪجان.

ان سٽ جو حقيقي جوهر ئي تنهنجي منهنجي وچ ۾ ان وقت امين جو ڪردار ادا ڪندو. ممڪن آهي ته پوءِ توکي سڌارٿ جي ”لمحي“ واري اها فلاسافي به ڪم جي نظر اچي، جيڪا آئون بيشمار ڀيرا سيوهڻ جي گهٽين ۾ توکي آڇيندو رهيس پر تو ان کي هميشه جيان وري به مستقبل جي امڪان جي ڌنڌ حوالي ڪري ڇڏيو. جڏهن ته مون توکي ڪاڇي جي لوڪ راڳين سان به ان ڪري ئي ملائڻ ٿي چاهيو ته جيئن توکي ساڌوءَ جي اها ڪافي سمجهائي سگهان ته:

سج جيڪي لٿي، تئين نال مٺا

مئڏا، ماضي، آئيندا سو حال مٺا

ياد آوئي ڪو وعدا شال مٺا

بس ڪيهي ڏيوان مئين ميار تئڪون

ڏاڍي ڏينهن ٿئي ڏٺي يار تئڪون

شايد وِسر ڳيوسي دلدار تئڪون.

ڇو ته بس اهوئي ته هڪ لمحو آهي جنهن ۾ تو مون کي وساريو ۽ آئون توکي ياد ڪريان ٿو. باقي ٻيو ڇا آهي؟

laghariirshad@yahoo.com

Diwali

اک دیا آج نگاہوں کے روح کو روشن کرنی کو جلانا
نفرتوں کے اگ تو ہر کیسی کی زبان پی ہی-
چلو آج نفس کے اندھیری گلیوں میں
-اک کرن پھر امید کا سندیسہ بننی کا بہانہ بناتی ہے-

پارسائی

منافق شہر نے اج مجھ پی تہمت پارسائی لگائے ہی
میری اندر کا آذر اور ابراہیم انا کے بت کدی مے لڑ رہی ہیں
کون خالق ہے؟ کیا مخلوق ہے ؟
خدا کے گھر کے سرحدیں امکان کے کون سی لاحد م پنہاں ہی ؟
میں کون ہوں؟
یہ خدا کے گھر کا دروازہ کہاں ہی ؟
یہ میری من کے جھوٹی مسجدیں کیا خدا کے پناہ بن سگھین گی؟
کہیں خدا بھی خانہ بدوش کے قبیلی کے ساتھ انجانی راستوں پی گم تو نہیں ہوگیا ؟
یہ کون ہے جو سبھ چکر چلا رہا ہی ؟

نفس

نفس

آج پھر نفس کے بازار میں

ہوس کے کتے کو ملامت و ملال کرتی ہیں،

میں حیران ہوں — خواہشوں کا خدا کیسی کیسی سوال کرتا ہے۔

عبرت کدہ ہی جہاں دیدہ وروں کی دید میں،

ایک بھٹکتا ہوا انسان دشتِ زیست میں —

نہیں معلوم کیا کیا ہے؟

اس جھوٹ کے بازار میں سب کاروبار ہی کاروبار،

ایک سراب ہی جہاں کے طلسمِ نظر —

ایک جھوٹ ہے سچ کا لبادہ!

تلاش کس کی ہو رہی ہے؟

وہ کون ہے؟

یہ ظاہر کے منظر — وہ باطن کے اسرار،

یا الٰہی! یہ ماجرا کیا ہے؟

نہ باہر کوئی، نہ اندر کوئی —

فرد اگر سماج کا مظہر ہے، تو اتنا تنہا کیوں ہے؟

گر واقعی خدا ہے، تو آخر یہ ہنگامہ کیوں ہے؟

وہ آتا کیوں نہیں سامنے؟

گر موسیٰ کوہِ طور پر نہ سہی،

سگا! تیری تجلی تو ہو — میرا قصور کیا ہے؟

گر ہونا ہی ہونا ہے، تو یہ منطقِ حیات کیوں ہے؟گر ہونا ہی ہونا ہی تو یہ منطق حیات کیوں ہی؟

الجھاؤ

الجھاؤ
درد کے رات اتنی چھوتی اور درد کا دن اتنا لمبا کیوں ہی؟

گر موت ہے زندگی کا انت ہی تو یہ جینا کیوں ہی؟
شہر کے ساری اکابر-ا علم مکتب کے مسخری کیوں ہیں؟
علم کا ڈونگ ہے کرنا ہی تو یہ تماشا کیوں ہی؟
ان دیداوروں کے دید کیا کہنا اس شہر کے لوگ اتنی اندھی کیوں ہی؟
حیات بس ا وراق کے قید میں بند کیوں ہی؟
خواب کوئی نہیں دیکھتا اس شہر میں اب بس ،بہت سوچتا ہوں کےیہ لوگ آخر زندہ کیوں ہیں؟
بےحسی کے اس بڑی بازار میں جینا آخر کیوں ہی؟
ہمیں نہیں معلوم یہ کفر کیا -اسلام کیا ہی؟مگر پھر بھی یی مں اتنا منکر کیوں ہی؟
گر نہیں خدا تو انکار کس کا اقرار کس کا ؟پھر جانی کیوں یہ الجھاؤ کیوں ہی؟